دانشگاه جیرفت،، استادیار، گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت، ایران ، barkhori.s@gmail.com 2- پژوهشگر پسا دکتری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
چکیده: (5 مشاهده)
طرح مسئله: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در بررسی پوشش گیاهی و آسیب‌پذیری آن‌ها، فقدان اطلاعات مکانی دقیق است. داده‌های ماهواره‌ای با تنوع زمانی و طیفی می‌توانند ابزار مناسبی برای بررسی پوشش گیاهی باشند. سنجش از دور یکی از مهم‌ترین فناوری‌ها در مطالعات مکانی و خصوصیات طیفی پدیده‌ها است و می‌تواند نقش مهمی در مطالعات پدیده‌های زمینی ایفا کند. در جنوب کرمان به علت شرایط اقلیمی، گیاهانی که در مقابل خشکی، گرمای هوا و خاک نامساعد مقاومت دارند، می‌توانند رشد کنند. منطقه‌ای که تحت تأثیر آب و هوای صحرایی و نیمه‌صحرایی قرار دارد، پوشش گیاهی فقیری دارد. هدف: پوشش گیاهی در اکوسیستم‌ها نقش بسزایی در حفظ تعادل طبیعی دارد و تغییرات آن می‌تواند نشان‌دهنده تحولات محیطی باشد. کاهش پوشش گیاهی منجر به فرسایش خاک، تخریب سرزمین و گسترش بیابان‌زایی می‌شود. این مسئله به‌ویژه در جنوب کرمان، که یک منطقه خشک و نیمه‌خشک است، اهمیت دارد. هدف این مطالعه ارزیابی تغییرات پوشش گیاهی تحت تاثیر اقلیم می‌باشد. روش تحقیق: همانطور که گفته شد، هدف از این پژوهش ارزیابی روند تغییرات پوشش گیاهی می‌باشد. جهت بررسی روند تغییرات پوشش گیاهی، با استفاده از آزمون ناپارامتریک من‌کندال در نرم‌افزار TerrSet، روند تغییرات شاخص EVIاز 2001 تا 2022 برای ماه هدف محاسبه شد. سپس همبستگی تغییرات شاخص EVIدر واحد زمان با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون توسط مدلساز روند زمین (ETM) نرم‌افزار TerrSetتعیین شد. شیب تغییرات شاخص EVIدر ماه هدف در واحد زمان توسط نرم‌افزار TerrSet، برای 22 سال محاسبه شد. بدین منظور تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی می‌تواند برای شبیه سازی روند تغییرات استفاده شود. این روش مشخّص می‌کند که چه رابطه خطی بین تمام داده‌های یک متغیر وابسته با داده‌های متناظر شاخص مستقل وجود دارد. به طور کلی در پژوهش حاضر با استفاده از داده‌های سنجنده مودیس، سری زمانی شاخص پوشش گیاهی EVIبرای سال‌های 2022-2001 در جنوب کرمان تهیه شد و با اعمال آزمون روند من‌کندال در نرم‌افزار ترست، روند تغییرات شاخص مذکور محاسبه شد. سپس با استفاده از مدلساز ETMدر نرم‌افزار ترست، همبستگی تغییرات EVIدر واحد زمان، بر اساس ضریب همبستگی پیرسون و نیز شدت تغییرات EVIدر واحد زمان محاسبه شد. نتایج و بحث: با توجه به نتایج، ماه آوریل که دارای بیش‌ترین مقدار شاخص EVIبود، جهت بررسی روند تغییرات EVIدر نظر گرفته شد. با توجه به نتایج به دست آمده قسمت وسیعی از محدوده مطالعاتی دارای روند کاهشی می‌باشد. در 16/44 درصد از محدوده مورد مطالعه با احتمال بیش از 99 درصد روند تغییرات EVIکاهشی است. این نواحی در اکثر نواحی محدوده مورد مطالعه پراکنده است اما در نواحی غربی، شمال غربی، جنوب غربی، جنوبی و شرقی محدوده بیشتر مشاهده می‌شود. در 38/23 درصد از محدوده مورد مطالعه روند تغییرات شاخص EVIبا احتمال 95 تا 99 درصد کاهشی است. این نواحی نیز در حاشیه نواحی کلاس قبلی قرار گرفته است. روند کاهشی شاخص EVIبا احتمال 90 تا 95 درصد تنها در 86/7 درصد از محدوده مورد مطالعه رخ داده است. در مجموع 4/75 درصد از محدوده مورد مطالعه با احتمال بیش از 90 درصد روند تغییرات شاخص EVIدر حال کاهش است. بر اساس نتایج به دست آمده کلاس‌های شدت تغییرات خیلی کم و کم به ترتیب 28/15% و 95/21% از محدوده مورد مطالعه را در بر می‌گیرند. این کلاس‌ها بیشتر نواحی شمال شرقی و جنوب شرقی محدوده مورد مطالعه شامل عمده قسمت‌های شهرستان‌های بم، فهرج، نواحی شمالی و شرقی شهرستان نرماشیر و قسمت‌هایی شمالی شهرستان قلعه‌گنج را در بر گرفته‌اند. عمده قسمت‌های مرکزی، غربی و جنوب غربی محدوده مطالعاتی به کلاس شدت تغییرات خیلی زیاد و زیاد اختصاص دارند که به ترتیب 06/17% و 75/22% از محدوده مورد مطالعه را در بر می‌گیرند و شامل بخش‌های عمده‌ای از شهرستان‌های منوجان، کهنوج، فاریاب، رودبار جنوب، ارزوئیه و جنوب جیرفت می‌شوند. کلاس شدت تغییرات متوسط در بخش‌های شرقی، جنوب شرقی، جنوب و شمال غربی محدوده مطالعاتی مشاهده شد و 95/22 درصد از محدوده مورد مطالعه را در بر می‌گیرد. به طور کلی بر اساس نتایج کسب‌شده، بیش‌ترین مقدار میانگین ماهانه بلندمدت EVIبه ماه آوریل اختصاص داشت که منجر به انتخاب این ماه به‌عنوان ماه مطالعاتی جهت ارزیابی روند تغییرات EVIطی 22 سال و نیز محاسبه شیب و همبستگی تغییرات EVIدر واحد زمان شد. مطابق با یافته‌های پژوهش، 16/44% از مساحت محدوده مطالعاتی دارای روند کاهشی EVIبا احتمال بیش از 99% بود که بیش‌ترین وسعت محدوده مطالعاتی را شامل می‌شود. همچنین کلاس همبستگی خیلی قوی و کلاس متوسط شیب تغییرات به‌ترتیب با مقادیر 89/20% و 95/22% از مساحت محدوده مطالعاتی، بیش‌ترین وسعت را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین بیش‌ترین درصد مساحت شهرستان‌های کهنوج و منوجان به‌ترتیب با مقدار 58/36% و 48/35% به کلاس شدت تغییرات خیلی زیاد اختصاص دارد. نتیجهگیری: با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر نواجی جنوبی استان کرمان، بررسی وضعیت پوشش گیاهی و روند تغییرات آن در طول زمان، می‌تواند در مدیریت اراضی و منابع طبیعی این استان مفید واقع شود. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی تغییرات شاخص EVIدر جنوب کرمان پرداخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در محدوده مورد مطالعه مقدار شاخص EVIدر ماه‌های آوریل و مارس به اوج خود می‌رسد. با توجه به این مسئله که شاخص EVIدارای قدرت برآورد بالایی برای تاج پوشش سبز و تولید گیاهی است می‌توان بیان کرد که پوشش گیاهی در این ماه‌ها در وضعیت بهتری نسبت به سایر ماه‌ها قرار دارد. به عبارت دیگر فصل رویش پوشش گیاهی در محدوده مورد مطالعه می‌باشد.ارزیابی روند تغییرات EVIنشان داد که 4/75 درصد از محدوده مورد مطالعه با احتمال بیش از 90 درصد روند تغییرات پوشش گیاهی در حال کاهش است. به عبارت دیگر پوشش گیاهی در حال تخریب می‌باشد.نتایج همبستگی تغییرات پوشش گیاهی در واحد زمان نشان داد که در نواحی که اقلیم بهتری وجود دارد، شدت همبستگی بیشتر می‌باشد و هر چه به سمت اقلیم خشک و فراخشک می‌رویم این همبستگی کم‌تر می‌شود. به عبارت دیگر تغییرات پوشش گیاهی در اقلیم‌های نیمه‌خشک نسبت به اقلیم فراخشک به الگوی خطی نزدیک‌تر هستند. ارزیابی شدت تغییرات شاخص EVIنیز نشان داد که نواحی شمال غربی که به کویر لوت نزدیک هستند دارای شدت تغییرات کم می‌باشد.
barkhori S, eskandari damaneh H. Investigation and comparison of changes in vegetation cover indices at two different times using remote sensing in the south of Kerman province. PEC 2025; 13 (26) : 4 URL: http://pec.gonbad.ac.ir/article-1-986-fa.html
برخوری سعید، اسکندری دامنه حامد. بررسی و مقایسه تغییرات شاخص‌های پوشش گیاهی در دو زمان مختلف با استفاده از سنجش از دور در جنوب استان کرمان. حفاظت زیست بوم گیاهان. 1404; 13 (26) :39-54
