این مطالعه با هدف بررسی و شناخت ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی کتیرای حاصل از گون زرد (Astragalus parrowianus Fischer.) در مراتع جلمبادان شهرستان جوین و مطالعه ارتباط این ویژگیها با خصوصیات خاکشناسی و توپوگرافی انجام شد. به‌منظور برداشت صمغ گون، در تیر و مردادماه 1399 بهمراتع جلمبادان شهرستان جوینمراجعه شد و با استفاده از منابع علمی و راهنمایی بهرهبرداران محلی، 4 مکان مختلف حضور گون زرد مورد شناسایی قرار گرفت. سپس در هریک از مکان‌ها نمونه‌برداری صمغ کتیرا از پایه‌های گون استخرج شد و به‌منظور تهیه نمونه خاک پروفیل در عمق 60-0 سانتیمتری حفر شد. ویژگیهای کمی صمغ کتیرا شامل میزان تولید، میزان خاکستر، میزان گرانروی و ویژگیهای کیفی کتیرای استحصال شده شامل میزان عناصر پتاسیم، کلسیم، فسفر و سدیم، میزان قندهای آرابینوز، گالاکتوز، فروکتوز، گلوکز و ساکارز و میزان اسیدهای آمینه پرولین، سرین و والین اندازه‌گیری شد. در نمونه‌های خاک برداشت شده فاکتورهای هدایت الکتریکی، درصد شن، درصد سیلت، درصد رس، قلیائیت خاک، درصد اشباع آب خاک، میزان پتاسیم خاک و مقدار مادهآلی در آزمایشگاه با استفاده از روشهای استاندارد تعیین شدند. نقشه‌های شیب، جهت و ارتفاع نیز به‌منظور تعیین خصوصیات توپوگرافی تهیه شد. سپس با استفاده از تجزیه واریانس یک طرفه، وجود اختلاف معنیدار بین مکانهای مختلف به اثبات رسید و در نهایت با استفاده از رجبندی با تحلیل جداکنندههای پارامتری شده (RDA)، ارتباط بین ویژگیهای محیطی و خصوصیات کتیرا مورد بررسی قرار گرفت. از میان ویژگیهای خاک مقدار ماده آلی، درصد رس، شن، مقدار سنگریزه و هدایت الکتریکی دارای تفاوت معنی‌داری در سایت‌های مورد مطالعه هستند. درحالی‌که پتاسیم، قلیائیت و درصد سیلت تفاوت معنی‌داری در میان سایت‌های مورد بررسی ندارند. ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی صمغ کتیرا به‌جز والین، منیزیم، ساکارز و گالاکتوز در میان سایت‌های مورد بررسی دارای اختلاف معنیدار است. سایت یک دارای کمترین میزان گرانروی، کلسیم، سدیم، فروکتوز، پرولین و بیشترین مقدار محصول و خاکستر است. سایت دو دارای بیشترین مقدار پتاسیم، فسفر، آرابینوز، گلوکوز، پرولین است. سایت سه بیشترین گرانروی، کلسیم و سرین و کمترین ساکارز و گالاکتوز است. سایت چهار دارای کمترین میزان محصول، پتاسیم، فسفر، آرابینوز، گلوکز، خاکستر، سرین و بیشترین مقدار سدیم و فروکتوز است.همچنین حدود 90 درصد از تغییرات توسط محور اول نمودار RDAتوجیه میشوند و متغیرهای ارتفاع از سطح دریا (72 درصد)، قلیائیت خاک (42 درصد)، جهت شیب (36 درصد)، هدایت الکتریکی (34 درصد) و درصد شیب ( 33 درصد) مهمترین عوامل مؤثر در تفکیک مکانهای مختلف رویش گون کتیرایی زرد در منطقه جلمبادان بودهاند.مهمترین عوامل مؤثر در تفکیک مکانهای مختلف رویش گون کتیرایی زرد در منطقه جلمبادان بودهاند. با توجه به نتایج ویژگیهای صمغ کتیرا تحت تاثیر عوامل محیطی است و هر یک از ویژگیهای صمغ کتیرا تحت تاثیر برخی از ویژگیهای محیطی قرار دارند. از این برای اهداف صنعتی مختلف که ویژگی مشخصی از صمغ کتیرا مزیت دارد لازم است تا محیطی که گونه گون در آن پرورش می‌یابد و یا صمغ آن برداشت می‌شود از جهت عوامل محیطی مورد نظر در شرایط بهینه باشد.
Haji Abadi A, Farzadmehr J, Sangoony H. Investigating the effect of topography and soil factors on some quantitative and qualitative characteristics of Astragalus parrowianus Fischer. gum tragacanth (Case study: Jalambadan Rangelands, Jovein). PEC 2024; 11 (23) : 5 URL: http://pec.gonbad.ac.ir/article-1-900-fa.html
حاجی آبادی علی، فرزادمهر جلیل، سنگونی حامد. تاثیر عوامل توپوگرافی و خاکی بر برخی ویژگیهای کمّی و کیفی صمغ کتیرا گون زرد (Astragalus parrowianus Fischer.) مطالعه موردی: مراتع جلمبادان شهرستان جوین. حفاظت زیست بوم گیاهان. 1402; 11 (23) :51-65
